#: locale=en
## Tour
### Description
tour.description = Gwreiddiau
### Title
tour.name = Gwreiddiau
## Skin
### Button
Button_03D37B27_0C7A_63B3_41A1_89572D8C8762.label = Gwybodaeth
Button_03D37B27_0C7A_63B3_41A1_89572D8C8762_mobile.label = Gwybodaeth
Button_087C2772_03C1_9AAD_4189_E4D397CF3FF2.label = Cysylltu
Button_0885BB8E_03C7_AA74_4153_68DD7A762C4D.label = Cysylltu
Button_18126A3F_1663_8BEF_41A4_B0EDA1A5F4E3.label = BOOK NOW
Button_18126A3F_1663_8BEF_41A4_B0EDA1A5F4E3_mobile.label = BOOK NOW
Button_1CA392FC_0C0A_2295_41A3_18DEA65FB6AD.label = Lleoliad
Button_1CA392FC_0C0A_2295_41A3_18DEA65FB6AD_mobile.label = Lleoliad
Button_1EBF3282_0C0A_1D6D_4190_52FC7F8C00A5.label = Delweddau
Button_1EBF3282_0C0A_1D6D_4190_52FC7F8C00A5_mobile.label = Delweddau
Button_1FDDCF4A_0C0A_23FD_417A_1C14E098FDFD.label = Panoramau
Button_1FDDCF4A_0C0A_23FD_417A_1C14E098FDFD_mobile.label = Panoramau
### Multiline Text
HTMLText_04FFCC2C_1216_7593_41A3_D345BDE131A2.html =
HTMLText_0B1CF751_121B_B3B2_41AA_8DF6E24BB6F1.html = Mae’r gwaith o dan y teitl ‘Gwreiddiau’ yn ddatblygiad o waith cynnar Sian ac yn adeiladu a’r lwyddiant y darn ‘Tynged yr Iaith’ yn yr Eisteddfod Genedlaethol 2019. Mae ei gwaith yn cyflwyno a chyfleu ymdeimlad o Gymreictod a gwell dealltwriaeth o werth yr iaith a’n hanes. Cred Sian fod yna gyswllt di-dor rhwng heddiw a’r ‘hen bethau anghofiedig’ a fod cof y genedl yn parhau yn ein hisymwybod. Mae mawredd yr etifeddiaeth Gymreig a chyflwr y genedl ynghyd a chyswllt ein tirwedd, ein hanes a’n hiaith yn themâu cyson yn ei gwaith. Mae’r iaith ei hun yn rhan weledol a chlywadwy ohono. Mae’r gwaith yn cyflwyno ein hanes a’r cyfrifoldeb sydd arnom i gynnal a gwarchod ein treftadaeth, sydd er ein gwaethaf yn dadfeilio’n ddyddiol o’n cwmpas.
The work entitled ‘Gwreiddiau’ (roots) is a development of Sian's early work and builds on the success of the piece ‘Tynged yr Iaith’ at the National Eisteddfod in 2019. Her work aims to convey a sense of Cymreictod (Welshness) and a better understanding of the value of the language our history. Sian believes that there is a seamless connection between today and the ‘hen bethau anghofiedig teulu dyn’ (the old and unremembered things of the human race) and that the memory of the nation remains in our subconscious. The greatness of Welsh heritage and the state of the nation along with the connection of our landscape, history and language is a recurring theme in her work. The language itself is a visual and audible part of it. Her work presents our history and our responsibility to maintain and protect our heritage, which is disappearing around us daily.
Gwreiddiau
Mae’r gwaith o dan y teitl ‘Gwreiddiau’ yn ddatblygiad o waith cynnar Sian ac yn adeiladu a’r lwyddiant y darn ‘Tynged yr Iaith’ yn yr Eisteddfod Genedlaethol 2019. Mae ei gwaith yn cyflwyno a chyfleu ymdeimlad o Gymreictod a gwell dealltwriaeth o werth yr iaith a’n hanes. Cred Sian fod yna gyswllt di-dor rhwng heddiw a’r ‘hen bethau anghofiedig’ a fod cof y genedl yn parhau yn ein hisymwybod. Mae mawredd yr etifeddiaeth Gymreig a chyflwr y genedl ynghyd a chyswllt ein tirwedd, ein hanes a’n hiaith yn themâu cyson yn ei gwaith. Mae’r iaith ei hun yn rhan weledol a chlywadwy ohono. Mae’r gwaith yn cyflwyno ein hanes a’r cyfrifoldeb sydd arnom i gynnal a gwarchod ein treftadaeth, sydd er ein gwaethaf yn dadfeilio’n ddyddiol o’n cwmpas.
The work entitled ‘Gwreiddiau’ (roots) is a development of Sian's early work and builds on the success of the piece ‘Tynged yr Iaith’ at the National Eisteddfod in 2019. Her work aims to convey a sense of Cymreictod (Welshness) and a better understanding of the value of the language our history. Sian believes that there is a seamless connection between today and the ‘hen bethau anghofiedig teulu dyn’ (the old and unremembered things of the human race) and that the memory of the nation remains in our subconscious. The greatness of Welsh heritage and the state of the nation along with the connection of our landscape, history and language is a recurring theme in her work. The language itself is a visual and audible part of it. Her work presents our history and our responsibility to maintain and protect our heritage, which is disappearing around us daily.
PLAS GLYN-Y-WEDDW
Llanbedrog,
Pwllheli
Gwynedd LL53 7TT
LLEOLIAD
Plas Glyn-Y-Weddw
Llanbedrog
Pwllheli
Gwynedd LL53 7TT
Perthyn llenyddiaeth hynaf Cymru i diriogaeth ‘Yr Hen Ogledd’ sef deheudir yr Alban a gogledd Lloegr. Mae gwaith y beirdd Taliesin ac Aneirin yn dyddio’n ôl i’r chweched ganrif ac yn cofnodi’r gwrthdaro ffyrnig rhwng y Brythoniaid a’r Eingl-Sacsoniaid, gyda’r gerdd ‘Y Gododdin’ yn cofnodi hanes brwydr waedlyd Catraeth. ‘Yr Hen Ogledd’ ydi teitl y darn.
The oldest Welsh literature belongs to the Scottish lowlands and the north of England the 'Old North' which was Brythonic until the middle of the seventh century. The works of the poets Taliesin and Aneirin date back to the sixth century and record the fierce conflicts between the Brythonic people and the Saxons. The ‘Gododdin' poem records the bloody battle of Catterick.
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Mae’r darn yn ailgyflwyno proffwydoliaeth Saunders Lewis yn ei ddarlith a ysgrifennodd ychydig cyn cyhoeddi canlyniadau cyfrifiad 1961. Roedd yn rhagweld y byddai’r “ffigurau’n sioc ac yn siom i’r rhai ohonom sydd yn ystyried nad Cymru fydd Cymru heb y Gymraeg”. Rhybuddiodd y gallem weld terfyn ar y Gymraeg yn iaith fyw yn fuan yn nechrau'r unfed ganrif ar hugain os na fyddai chwyldro a newid ar y drefn.
Cloc ydyw efo staen arno ar ffurf yr ardaloedd oedd gyda mwy na 80% o siaradwyr Cymraeg yn 1962, ond sydd wedi diflannu bellach. Mae'r bysedd ychydig funudau cyn hanner nos, gydag enw'r gwneuthurwr S. Lewis Tynged yr Iaith a '80%, 1962' ar yr wyneb. Mae ynddo sŵn tâp o’r tu mewn efo detholiad o’r ddarlith, yn gymysg â sŵn y cloc yn tician a chalon yn curo a’r ddau’n arafu i beidio â bod. Derbyniodd y darn wobr Ivor Davies a gwobr Josef Herman yn yr Eisteddfod Genedlaethol.
The piece restates the prophecy of Saunders Lewis’s lecture, which he wrote shortly before the publication of the 1961 census. He anticipated that the "figures would shock and disappoint those of us who consider that Wales will not be Wales without the Welsh language". He warned that we could see an end to Welsh as a living language early in the twenty-first century unless revolutionary steps were taken.
It is a clock with a stain on the face, in the shape of the areas with more than 80% Welsh speakers in 1962. The hands are at a few minutes before midnight with S. Lewis, Tynged yr Iaith, '80%, 1962 etched on the face. A sound track of the lecture emanates from inside, mixed with a ticking clock and heartbeat slowing down and ultimately stopping. The piece received both the Ivor Davies and Josef Herman prizes at the National Eisteddfod.
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Roedd Saunders Lewis yn ymgyrchydd gwleidyddol, bardd, dramodydd ac yn un o sylfaenwyr Plaid Genedlaethol Cymru yn 1925. Pan chwalwyd Penyberth a oedd yn hen dŷ hanesyddol o bwys gan Lywodraeth Loegr er mwyn sefydlu gwersyll bomio, roedd yn un o’r tri a benderfynodd losgi adeiladau’r gwersyll. Dyma’r ‘Tân yn Llŷn’ a oedd yn un o'r digwyddiadau mwyaf arwyddocaol yn hanes Cymru ers cyfnod Owain Glyndŵr.
Mae ynddo ddetholiad o adroddiad Saunders Lewis i’r Llys, ‘Paham y Llosgasom yr Ysgol Fomio’, a cheir ynddo ddrws yr hen dŷ, y telegram a anfonwyd yn nodi iddynt dderbyn dedfryd o garchar am naw mis, bariau’r carchar, fflamau, y flwyddyn ac enwau’r tri.
Saunders Lewis was a political activist, poet, playwright and in 1925 a founder member of Plaid Genedlaethol Cymru. When the old historic Penyberth house at Penyberth was demolished by the English Government to set up a bombing range, he was one of three who decided to burn the buildings. This act became known as ‘Y Tân yn Llŷn’ (The Fire in Llŷn) and was one of the most significant events in Welsh history since the time of Owain Glyndŵr.
This piece contains an extract from Saunders Lewis's report to the Court, 'Why We Burned the Bombing School', and contains the door of the old house, the telegram sent noting that they had received a nine month prison sentence, prison bars, flames , the year and the names of the three
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Roedd Saunders Lewis yn ymgyrchydd gwleidyddol, bardd, dramodydd ac yn un o sylfaenwyr Plaid Genedlaethol Cymru yn 1925. Pan chwalwyd Penyberth a oedd yn hen dŷ hanesyddol o bwys gan Lywodraeth Loegr er mwyn sefydlu gwersyll bomio, roedd yn un o’r tri a benderfynodd losgi adeiladau’r gwersyll. Dyma’r ‘Tân yn Llŷn’ a oedd yn un o'r digwyddiadau mwyaf arwyddocaol yn hanes Cymru ers cyfnod Owain Glyndŵr.
Mae ynddo ddetholiad o adroddiad Saunders Lewis i’r Llys, ‘Paham y Llosgasom yr Ysgol Fomio’, a cheir ynddo ddrws yr hen dŷ, y telegram a anfonwyd yn nodi iddynt dderbyn dedfryd o garchar am naw mis, bariau’r carchar, fflamau, y flwyddyn ac enwau’r tri.
Saunders Lewis was a political activist, poet, playwright and in 1925 a founder member of Plaid Genedlaethol Cymru. When the old historic Penyberth house at Penyberth was demolished by the English Government to set up a bombing range, he was one of three who decided to burn the buildings. This act became known as ‘Y Tân yn Llŷn’ (The Fire in Llŷn) and was one of the most significant events in Welsh history since the time of Owain Glyndŵr.
This piece contains an extract from Saunders Lewis's report to the Court, 'Why We Burned the Bombing School', and contains the door of the old house, the telegram sent noting that they had received a nine month prison sentence, prison bars, flames , the year and the names of the three
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Mae partymau cylchog crwn Celtaidd i’w gweld mewn natur, yn y cylchoedd crynion a cherrig, hefyd ym mhatrymau’r gynghanedd a disgrifiadau’r berdd. Ym marwnad Gruffudd ab yr Ynad Coch i Llywelyn Ein Llyw Olaf mae’r disgrifiadau’n creu darlun patrymog o gylchoedd yn gwau wrth i’r gynghanedd ei hun ymdroelli drwy’r geiriau ac mae’r geiriau ynghlwm yn nelwedd droellog y gwaith ‘Poni welwch chi?’.
The Celtic patterns of curves and circles can be seen in nature, in the round huts and stone circles, also in the patterns of cynghanedd and in the lyrical descriptions of the poets. In the elegy of Gruffudd ab yr Ynad Coch to Llywelyn the Last, the descriptions themselves paint a pattern of knot-work circles as the cynghanedd itself swirls through the words and the words are encircled in spiral imagery and meaning reflected in my painting ‘Poni welwch chi?’
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Cerflun mewn plaster o fam yn gwarchod ei phlant rhag y bygythiadau sydd o’u cwmpas, fel y mae’r iaith Gymraeg wedi ein gwarchod ni fel cenedl rhag y bygythiadau sydd o’n cwmpas.
A plaster sculpture of a mother protecting her children from the threats that surround them, as the Welsh language protects the nation against the threats that surround us.
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Tirlun o’r cytia crynion ar Garn Boduan
Landscape piece of the round huts on Garn Boduan.
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Darn yn cyflwyno trychineb Capel Celyn a’r gwrthdystio a arweiniodd at osod ffrwydriadau. Sail y darn ydi’r hen gopi map o gynllun Corfforaeth Lerpwl lle mae’r afonydd yn troi’n graciau mewn waliau. Mae’r detholiad ynddo o ‘Tynged yr Iaith’ Saunders Lewis. Yn y gornel isaf y mae enwau’r ffermydd a geiriau o gerdd ‘Tryweryn’ Gerallt Lloyd Owen – ‘Nid un lle ond ein holl hil”, sydd yn boddi heddiw. Blwyddyn y ffrwydro sydd wedi ei baentio mewn gwyn ar wal goch y Cofiwch Dryweryn enwog, ond faint ohonom, mewn gwirionedd sydd yn gyfarwydd a hanes cyflawn trychineb drist Capel Celyn a oedd yn bentref uniaith Gymraeg.
The piece presents the Capel Celyn disaster and the revoloutionary protest against it. The basis of it is a copy of the map by the Liverpool Corporation where the rivers represent cracks in walls. It contains an extract from Saunders Lewis's Tynged yr Iaith’. In the bottom corner are the names of farms and homes, and words from Gerallt Lloyd Owen's poem 'Tryweryn' - 'Tis not one place but our whole race', that is drowning today. The year of the explosion is painted in white on the red wall reminiscent of the famous Cofiwch Dryweryn, but how many of us really know the facts of the tragedy of Capel Celyn and the drowning of what was a monolingual Welsh village.
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Dyma ddarn wedi ei ysbrydoli gan y gerdd ‘Fy Ngwlad’ gan Gerallt Lloyd Owen sydd yn defnyddio ein hen hanes i gyflwyno ein sefyllfa bresennol yng Nghymru ac mae’r gwaith celf yn gwneud hyn yn yr un modd.
Mae’r hen lawysgrifau yn gefndir iddo efo haenau toredig amser drostynt. Yn y gornel uchaf mae sêl Llywelyn Fawr ac mae geiriau o dudalennau Brut y Tywysogion yn ymestyn o gyfnod Llywelyn Fawr i lawr i gyfnod Llywelyn ein Llyw Olaf ac yn gyfochrog iddynt y mae pen draig. Yn y blaen mae ffurf milwr efo geiriau’r gerdd ‘Fy Ngwlad’ drosto yn awgrymu mai Llywelyn ydyw. Gwelais ffurf y milwr o’r canrifoedd gynt, mewn staen ar gefn un o dudalennau’r hen lawysgrifau.
This piece was inspired by the poem ‘Fy Ngwlad” written by Gerallt Lloyd Owen. The poet uses our ancient history to present our current situation in Wales as does the art.
The old manuscripts can be seen in the background, covered by the broken layers of the past. In the top corner is the seal of Llywelyn the Great and pages from Brut y Tywysogion extend from the time of Llywelyn the Great down to Llywelyn the Last, with a dragon towering over them. In the foreground the form of a warrior with the words 'Fy Ngwlad' over it, suggesting that it is Llywelyn ein Llyw Olaf. I envisaged the ancient warrior, in the shape of a stain on the ancient manuscript.
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Dyma ddarn wedi ei ysbrydoli gan y gerdd ‘Fy Ngwlad’ gan Gerallt Lloyd Owen sydd yn defnyddio ein hen hanes i gyflwyno ein sefyllfa bresennol yng Nghymru ac mae’r gwaith celf yn gwneud hyn yn yr un modd.
Mae’r hen lawysgrifau yn gefndir iddo efo haenau toredig amser drostynt. Yn y gornel uchaf mae sêl Llywelyn Fawr ac mae geiriau o dudalennau Brut y Tywysogion yn ymestyn o gyfnod Llywelyn Fawr i lawr i gyfnod Llywelyn ein Llyw Olaf ac yn gyfochrog iddynt y mae pen draig. Yn y blaen mae ffurf milwr efo geiriau’r gerdd ‘Fy Ngwlad’ drosto yn awgrymu mai Llywelyn ydyw. Gwelais ffurf y milwr o’r canrifoedd gynt, mewn staen ar gefn un o dudalennau’r hen lawysgrifau.
This piece was inspired by the poem ‘Fy Ngwlad” written by Gerallt Lloyd Owen. The poet uses our ancient history to present our current situation in Wales as does the art.
The old manuscripts can be seen in the background, covered by the broken layers of the past. In the top corner is the seal of Llywelyn the Great and pages from Brut y Tywysogion extend from the time of Llywelyn the Great down to Llywelyn the Last, with a dragon towering over them. In the foreground the form of a warrior with the words 'Fy Ngwlad' over it, suggesting that it is Llywelyn ein Llyw Olaf. I envisaged the ancient warrior, in the shape of a stain on the ancient manuscript.
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
R.R.W. Lingen, A.C. Symons a H.R. Vaughan Johnson oedd y tri a gomisiynwyd i wneud yr adroddiad ar addysg yng Nghymru a gyhoeddwyd yn 1847 yn 'Y Llyfrau Gleision'. Saeson uniaith oedden nhw, yn holi plant o Gymry Cymraeg yn Saesneg a chasglu fod y Cymry’n ddiog, yn anwybodus ac yn anfoesol oherwydd y Gymraeg. Mewn erthygl yn ei gylchgrawn Y Traethodydd y flwyddyn ganlynol eglura'r Dr Lewis Edwards mai “Afresymol ... oedd disgwyl dealltwriaeth cywir am ansawdd ein gwlad mewn tri mis neu bedwar oddi wrth ddynion oedd ychydig cyn hynny mor anwybodus o honom a neb o drigolion y blaned newydd Neptune”. Ond er mor afresymol, bu mwyafrif o’r Cymry’n barod iawn i dderbyn beirniadaeth y tri Sais a bodloni i wadu iaith eu gwlad a’u cyndeidiau. Yn y cyd-destun yma y dywedodd Saunders Lewis “Trown gan hynny at y Cymry eu hunain, rhag bod brycheuyn yn llygad y Sais yn peri na welom y trawst yn llygad y Cymro”. Mae’r darn yn cynnwys dyfyniad o’r adroddiadau y mae Saunders lewis yn cyfeirio ato ac yn dweud “wedi tair canrif o'u cadw gyda'r diawl o dan yr hatsus yn sownd co bach dan glo.” Y sail cefndirol ydi corneli’r adroddiad a oedd mewn tri rhan sef y Llyfrau Gleision.
R.R.W. Lingen, A.C. Symons and H.R. Vaughan Johnson were the three commissioned to conduct a report on education in Wales, published in 1847 known as 'The Blue Books'. They were barristers and monoglot Englishmen, questioning monoglot Welsh children, and concluding that the Welsh people were lazy, ignorant and immoral because of the language. The following year, in an article in his magazine Y Traethodydd, Dr Lewis Edwards said that “It was unreasonable to expect a correct understanding of the state of our country from a study over three or four months by men who were as ignorant of us as any of the inhabitants of the newly discovered planet Neptune.” Although the report was undoubtedly unreasonable, the majority of Welsh people accepted the criticisms of the three Englishmen and were willing to deny and reject the native language of their forefathers. It was in this context that Saunders Lewis said that the Welsh should not allow English actions to blind us from seeing the monumental harm the Welsh themselves can cause. The background are the corners of the report which was in three volumes, the Blue Books.
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Wrth edrych ar dudalennau gweplun ar y we y sylweddolais fy mod yn edrych ar ffotograff o nain a thaid fy nhad. Hen lun wedi rhwygo, a gwelais ynddo donnau’r môr a dau wyneb o fy ngorffennol pell yn edrych arna i drwy dymhestloedd eu bywyd.
Looking at Facebook, I realized that I was looking at a photograph of my father's grandparents. An old torn image, in which I saw the waves of the sea and two faces from my distant past looking at me through the squalls of life.
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Portread o gerdd ‘Ty’r Ysgol’ gan T.H. Parry-Williams am ei gartref yn Rhyd Ddu.
A Portrayal of the poem ‘Ty’r Ysgol’ by T.H. Parry-Williams about his home in Rhyd Ddu.
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Mae argyfwng yr Iaith a’r Genedl wedi bod yn themau cyson ym marddoniaeth a llenyddiaeth Cymru ers y chweched ganrif. Un o’r cerddi mwyaf adnabyddus ydi Etifeddiaeth gan Gerallt Lloyd Owen ac y mae detholiad ohoni yn gynnwysiedig.
Sylwadau Saunders Lewis, y byddai dwyieithrwydd yn arwain at “farwolaeth barchus ac esmwyth, ac angladd ddialar i'r Gymraeg” ydi man cychwyn y darn. Cofnodwyd fod yma ryw ddwsin o Gymry Cymraeg uniaith yn Llŷn mor ddiweddar â 1971.
Portread o’n hetifeddiaeth ydyw, y genedl a’r iaith yn un, fel hen wraig mewn sach liain a lludw, sy’n cyfleu tristwch neu alar dwys am yr hyn a gollwyd. Arferai proffwydi’r hen destament wisgo sachliain a lludw tra’n proffwydo fod cenedl mewn argyfwng. Mae’n cenedl ni mewn argyfwng a dyliem edifarhau am ei hystâd. Y mae ar farw, wedi plygu o dan y straen, ond mae’r beiblau wedi ei chynnal. Mae’r ffrâm y tu ôl iddi yn llawn rhybuddion am ei diwedd. Mae awgrym o’r gorffennol gwell mewn un gornel ond mae’n syrthio o’r ffrâm. Oddi tano mae geiriau Saunders yn rhybuddio am ei diwed wedi eu gosod fel carreg fedd y tu ol iddi. Y Mae’r gyfrol Byd a Betws Saunders Lewis a’r gerdd ‘Y Gelain’ wrth ei thraed a’r llinell gyntaf “Mae celain Cymru’n gorwedd dan sarhaed”. Mae llyfrau o’i hamgylch - ‘Yr Iaith Gymraeg’, ‘Bro Fy Mebyd’, ‘Y Wlad’- Ei Bywyd, Ei Haddysg, A'i Chrefydd’, ‘Y Mabinogi’. Be ddaw o’r holl lyfrau, barddoniaeth a’r llenyddiath, os y bydd hi farw?
The crisis of the Language and Nation has been a recurring theme in Welsh poetry and literature since the sixth century. Saunders Lewis's comments that bilingualism would lead to "a respectful and smooth death, and a humble funeral for the Welsh language" is the starting point of the piece. One of the best-known poems is Inheritance by Gerallt Lloyd Owen and a selection of which is included.
The art portrays the nation and the language as an old woman in sackcloth and ashes, conveying grief and deep sorrow for what has been lost. The Old Testament prophets wore sackcloth and ashes while prophesying that a nation was in crisis. Our nation is in crisis and we should repent because of it. She is lumped under the strain, behind her, there hangs a frame full of literature and poetry warning of her peril. There’s a hint of a better past in one corner but it disintegrates. In the lower corner behind her are quotes from ‘Tynged yr Iaith” of her death and mistreatment placed as a gravestone behind he . At her feet is the poem 'Y Gelain' (the Corpse), by Saunders Lewis that opens with “The carcass of Wales lies abused”. Beside her on the chapel pew are books, ‘Yr Iaith Gymraeg’, ‘Bro Fy Mebyd’, ‘Y Wlad’, ‘Y Mabinogi’. What will become of all the books, the literature and the poetry, if she dies?
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Perthyn llenyddiaeth hynaf Cymru i diriogaeth ‘Yr Hen Ogledd’ sef deheudir yr Alban a gogledd Lloegr. Mae gwaith y beirdd Taliesin ac Aneirin yn dyddio’n ôl i’r chweched ganrif ac yn cofnodi’r gwrthdaro ffyrnig rhwng y Brythoniaid a’r Eingl-Sacsoniaid, gyda’r gerdd ‘Y Gododdin’ yn cofnodi hanes brwydr waedlyd Catraeth. ‘Yr Hen Ogledd’ ydi teitl y darn.
The oldest Welsh literature belongs to the Scottish lowlands and the north of England the 'Old North' which was Brythonic until the middle of the seventh century. The works of the poets Taliesin and Aneirin date back to the sixth century and record the fierce conflicts between the Brythonic people and the Saxons. The ‘Gododdin' poem records the bloody battle of Catterick.
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Darn mewn ymateb i’r pandemig sydd yn cyfleu’r gwrthdaro parhaus rhwng dyn a natur a’r dinistr y mae dyn yn ei greu a fydd yn ddiwedd arno yn y pendraw.
A piece in response to the pandemic that conveys the ongoing conflict between the human race and nature that will ultimately lead to the self-destruction of mankind.
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Mae argyfwng yr Iaith a’r Genedl wedi bod yn themau cyson ym marddoniaeth a llenyddiaeth Cymru ers y chweched ganrif. Un o’r cerddi mwyaf adnabyddus ydi Etifeddiaeth gan Gerallt Lloyd Owen ac y mae detholiad ohoni yn gynnwysiedig.
Sylwadau Saunders Lewis, y byddai dwyieithrwydd yn arwain at “farwolaeth barchus ac esmwyth, ac angladd ddialar i'r Gymraeg” ydi man cychwyn y darn. Cofnodwyd fod yma ryw ddwsin o Gymry Cymraeg uniaith yn Llŷn mor ddiweddar â 1971.
Portread o’n hetifeddiaeth ydyw, y genedl a’r iaith yn un, fel hen wraig mewn sach liain a lludw, sy’n cyfleu tristwch neu alar dwys am yr hyn a gollwyd. Arferai proffwydi’r hen destament wisgo sachliain a lludw tra’n proffwydo fod cenedl mewn argyfwng. Mae’n cenedl ni mewn argyfwng a dyliem edifarhau am ei hystâd. Y mae ar farw, wedi plygu o dan y straen, ond mae’r beiblau wedi ei chynnal. Mae’r ffrâm y tu ôl iddi yn llawn rhybuddion am ei diwedd. Mae awgrym o’r gorffennol gwell mewn un gornel ond mae’n syrthio o’r ffrâm. Oddi tano mae geiriau Saunders yn rhybuddio am ei diwed wedi eu gosod fel carreg fedd y tu ol iddi. Y Mae’r gyfrol Byd a Betws Saunders Lewis a’r gerdd ‘Y Gelain’ wrth ei thraed a’r llinell gyntaf “Mae celain Cymru’n gorwedd dan sarhaed”. Mae llyfrau o’i hamgylch - ‘Yr Iaith Gymraeg’, ‘Bro Fy Mebyd’, ‘Y Wlad’- Ei Bywyd, Ei Haddysg, A'i Chrefydd’, ‘Y Mabinogi’. Be ddaw o’r holl lyfrau, barddoniaeth a’r llenyddiath, os y bydd hi farw?
The crisis of the Language and Nation has been a recurring theme in Welsh poetry and literature since the sixth century. Saunders Lewis's comments that bilingualism would lead to "a respectful and smooth death, and a humble funeral for the Welsh language" is the starting point of the piece. One of the best-known poems is Inheritance by Gerallt Lloyd Owen and a selection of which is included.
The art portrays the nation and the language as an old woman in sackcloth and ashes, conveying grief and deep sorrow for what has been lost. The Old Testament prophets wore sackcloth and ashes while prophesying that a nation was in crisis. Our nation is in crisis and we should repent because of it. She is lumped under the strain, behind her, there hangs a frame full of literature and poetry warning of her peril. There’s a hint of a better past in one corner but it disintegrates. In the lower corner behind her are quotes from ‘Tynged yr Iaith” of her death and mistreatment placed as a gravestone behind he . At her feet is the poem 'Y Gelain' (the Corpse), by Saunders Lewis that opens with “The carcass of Wales lies abused”. Beside her on the chapel pew are books, ‘Yr Iaith Gymraeg’, ‘Bro Fy Mebyd’, ‘Y Wlad’, ‘Y Mabinogi’. What will become of all the books, the literature and the poetry, if she dies?
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Dywed Saunders Lewis fod diddymu’r iaith Gymraeg wedi bod yn nod gan Lywodraeth Loegr ers Deddf Uno Harri VIII yn 1536. Cyfieithwyd y Beibl gan William Morgan yn 1588 a chyfranodd hyn at achub yr iaith. Dyna sail y darn tri dimensiwn ‘Llwch yr Amser Gynt’. Beibl wedi troi’n bydredd a rhosyn aur Edward I efo rhosod coch y Lancastriaid a gwyn yr Iorciaid, a unwyd yn rhosyn y Tuduriaid yn nheyrnasiad Harri VII, yn rhwygo ohono. Y rhosod yn cyfleu sarhau’r Cymry a Seisnigo’r bröydd Cymraeg. Yn gorffwys arno y mae dau lyfr, cyfrol sy'n coffáu saith gan mlwyddiant marwolaeth Llywelyn a llyfr hanes ‘Cyfnod y Tuduriaid’ ar agor ar ddarlun o Harri VIII. Mae’r geiriau coch yn troi’n ddagrau o waed Llywelyn gan ddwyn i gof eiriau Gerallt Lloyd Owen yn ei gerdd ‘Fy Ngwlad’. Ysgrifennodd y gerdd mewn ymateb i sarhad arwisgiad tywysog brenhiniaeth Lloegr yng nghastell ein concwerwr Edward 1 yng Nghaernarfon wedi iddo orchfygu tywysog olaf Cymru Llywelyn ap Gruffudd yn 1282. Dyma’r tro cyntaf i Gymru gael ei gorchfygu’n llwyr gan Loegr. Yn 1301 rhoddodd Edward y teitl Tywysog Cymry i’w fab ei hun, a dyna’r drefn sarhaus sy’n parhau hyd heddiw. Ymsefydlwyd Saeson i fyw ger y Castell er mwyn sicrhau dinistr llwyr y Cymry cynhenid, eu hiaith, eu diwylliant, eu ffordd o fyw a thrwy hynny eu bodolaeth. Dyma gychwyn y coloneiddio Seisnig a ddatblygodd yn ddiweddarach i fod yn Ymerodraeth Brydeinig, ac a ledaenodd dros y byd i gyd gan chwalu ieithoedd a chenhedloedd dirifedi.
Saunders Lewis states that it has been the aim of the English Government to abolish the Welsh language since Henry VIII's Act of Union in 1536. The Bible was translated by William Morgan in 1588 and was a major contributor to saving the language. This is the basis of my piece 'Llwch yr Amser Gynt’ (Ashes of the Past). A decaying Bible with the golden rose of Edward I, the red Lancastrian and White York roses, combined in the Tudor rose, convey the Anglicisation of the Welsh communities. Lying to rest alongside are two books, one commemorating the seventh centenary of Llywelyn's death, the other open on an image of Henry VIII. The red words turn into Llywelyn's tears of blood, reminding us of Gerallt Lloyd Owen’s poem ‘Fy Ngwlad’. He wrote the poem in response to the ultimate insult of the investiture of an English prince at Caernarfon Castle. The castle built by Edward 1 after the last Welsh prince Llywelyn ap Gruffudd was defeated in 1282, this was the first time Wales was completely defeated by England. In 1301 Edward gave his own son the title Prince of Wales, and that is the coercive regime that continues to this day. English people were settled near the Castle in order to achieve complete destruction of the native Welsh, their language, culture, way of life and thus their existence. This was the beginning of the English colonization, which later developed into the British Empire and spread throughout the world, destroying innumerable nations and languages. The treasures seen at the British Museum are evidence of the of the destruction and the sad reality is that the real value of the relics was lost when the cultures and religions of the world were destroyed.
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Darn yn cyflwyno trychineb Capel Celyn a’r gwrthdystio a arweiniodd at osod ffrwydriadau. Sail y darn ydi’r hen gopi map o gynllun Corfforaeth Lerpwl lle mae’r afonydd yn troi’n graciau mewn waliau. Mae’r detholiad ynddo o ‘Tynged yr Iaith’ Saunders Lewis. Yn y gornel isaf y mae enwau’r ffermydd a geiriau o gerdd ‘Tryweryn’ Gerallt Lloyd Owen – ‘Nid un lle ond ein holl hil”, sydd yn boddi heddiw. Blwyddyn y ffrwydro sydd wedi ei baentio mewn gwyn ar wal goch y Cofiwch Dryweryn enwog, ond faint ohonom, mewn gwirionedd sydd yn gyfarwydd a hanes cyflawn trychineb drist Capel Celyn a oedd yn bentref uniaith Gymraeg.
The piece presents the Capel Celyn disaster and the revoloutionary protest against it. The basis of it is a copy of the map by the Liverpool Corporation where the rivers represent cracks in walls. It contains an extract from Saunders Lewis's Tynged yr Iaith’. In the bottom corner are the names of farms and homes, and words from Gerallt Lloyd Owen's poem 'Tryweryn' - 'Tis not one place but our whole race', that is drowning today. The year of the explosion is painted in white on the red wall reminiscent of the famous Cofiwch Dryweryn, but how many of us really know the facts of the tragedy of Capel Celyn and the drowning of what was a monolingual Welsh village.
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
Cyfres o ddarnau wedi eu hysbrydoli gan yr hen olion ar y byrngaerau a throeadau cylchog y patrymau celtaidd, yn gweu drwy eu gilydd.
A series of pieces inspired by the ruins of the old settlements on the hillforts and the celtic patterns circular twirls, weaving between each other.
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.
R.R.W. Lingen, A.C. Symons a H.R. Vaughan Johnson oedd y tri a gomisiynwyd i wneud yr adroddiad ar addysg yng Nghymru a gyhoeddwyd yn 1847 yn 'Y Llyfrau Gleision'. Saeson uniaith oedden nhw, yn holi plant o Gymry Cymraeg yn Saesneg a chasglu fod y Cymry’n ddiog, yn anwybodus ac yn anfoesol oherwydd y Gymraeg. Mewn erthygl yn ei gylchgrawn Y Traethodydd y flwyddyn ganlynol eglura'r Dr Lewis Edwards mai “Afresymol ... oedd disgwyl dealltwriaeth cywir am ansawdd ein gwlad mewn tri mis neu bedwar oddi wrth ddynion oedd ychydig cyn hynny mor anwybodus o honom a neb o drigolion y blaned newydd Neptune”. Ond er mor afresymol, bu mwyafrif o’r Cymry’n barod iawn i dderbyn beirniadaeth y tri Sais a bodloni i wadu iaith eu gwlad a’u cyndeidiau. Yn y cyd-destun yma y dywedodd Saunders Lewis “Trown gan hynny at y Cymry eu hunain, rhag bod brycheuyn yn llygad y Sais yn peri na welom y trawst yn llygad y Cymro”. Mae’r darn yn cynnwys dyfyniad o’r adroddiadau y mae Saunders lewis yn cyfeirio ato ac yn dweud “wedi tair canrif o'u cadw gyda'r diawl o dan yr hatsus yn sownd co bach dan glo.” Y sail cefndirol ydi corneli’r adroddiad a oedd mewn tri rhan sef y Llyfrau Gleision.
R.R.W. Lingen, A.C. Symons and H.R. Vaughan Johnson were the three commissioned to conduct a report on education in Wales, published in 1847 known as 'The Blue Books'. They were barristers and monoglot Englishmen, questioning monoglot Welsh children, and concluding that the Welsh people were lazy, ignorant and immoral because of the language. The following year, in an article in his magazine Y Traethodydd, Dr Lewis Edwards said that “It was unreasonable to expect a correct understanding of the state of our country from a study over three or four months by men who were as ignorant of us as any of the inhabitants of the newly discovered planet Neptune.” Although the report was undoubtedly unreasonable, the majority of Welsh people accepted the criticisms of the three Englishmen and were willing to deny and reject the native language of their forefathers. It was in this context that Saunders Lewis said that the Welsh should not allow English actions to blind us from seeing the monumental harm the Welsh themselves can cause. The background are the corners of the report which was in three volumes, the Blue Books.
Cliciwch y groes i gau'r panel gwybodaeth,
a sgroliwch i weld y celf yn fanwl.